Bu noktada tavsiyemiz, sesleri telaffuz edene dek pratik yapmanızdır. Alfabe üzerinde en az 4-5 kere baştan sona çalışın. Ancak bir sesi telaffuz edemiyorum diye kelimeleri okumaktan vazgeçmeyin. Çıkarabildiğiniz şekliyle telaffuz ederek çalışmalara devam edin. Çevrenizde sesler konusunda size yardım edebilecek dili bilen kimse yok ise, sosyal medyadan dili iyi bilenlere ulaşabilirsiniz. Bu noktada dört tane Facebook grubunu da tavsiye ederiz:
- Adigabze.Net Türkçe - Çerkesçe Sözlük
- "Çerkes Tartışma Ve Söyleşi Evi"
- Kuzey Kafkasyalılar
- Xabze Işığında Düşünce Paylaşım Platformu
ÖNEMLİ NOT: BAZI KELİMELERİN YANLARINDA PARANTEZ İÇİNDE "Э" VE "Ы" HARFLERİNİ GÖRECEKSİNİZ. BU KELİMELER NORMALDE BU HARFLER İLE BİTEN KELİMELERDİR. TELAFFUZ EDİLİRKEN SONDAKİ BU HARFLER TELAFFUZ EDİLMEZ. YAZILIRKEN YAZMAYA DA GEREK YOKTUR. ANCAK KELİME EK ALACAĞI ZAMAN BU HARFLER DİKKATE ALINARAK EK VERİLİR. 3. ÜNİTEDE ÖRNEKLERİNİ GÖRECEKSİNİZ.
Yalın Sesli Harfler: А - Э - Ы
Birleşik Sesli Harfler: Е - Ё - Я - Ю - О - У - И
Ancak çalışanların dikkat etmesi gereken nokta şudur. "У" ve "О" sembolleri başka sembollerle birleşip harf oluşturduğunda bu harfler sesli harf kabul edilmez. Kelime içinde sessiz harf olarak görev alırlar.
HARFLER
İLK DÖRT HARF ALFABETİK SIRALAMADA SONLARDA OLSA DA, DİĞER HARFLER İLE BİRLEŞEBİLDİKLERİNDEN DOLAYI BAŞTA GÖSTERMEYİ UYGUN GÖRDÜK.Sertleştirme işaretidir. Tek başına ses ifade etmez. Diğer harflerle birlikte kullanılır.
Yumuşatma işaretidir. Tek başına ses ifade etmez. Diğer harflerle birlikte kullanılır.
Çubuk işareti, ünlü harflerin önüne gelerek ünlü harfi gırtlaktan okutur. Ünsüz harflerin yanında ise ünsüz harfi kesik okutturur. Kelime sonunda ise kelimeyi gırtlakla keser. Büyük ve küçük şekli aynıdır.
Iанэ = Masa
СиI(э) = (benim) var
Iушъхьэ = Haşhaş
Bu harf uzatılarak okunan bir "A" sesidir. Türkçedeki "Â" harfine benzer telaffuz edilir. (Âdem, Kâmil)
Атакъэ = Horoz
Ачъэ = Teke
Türkçedeki "B" harfi gibi telaffuz edilir.
Баджэ = Tilki
Бгъэ = Göğüs
Türkçe'deki "V" sesi gibi telaffuz edilir. Bu ses Çerkesçe bir ses olmayıp sadece diğer dillerden Çerkesçeye geçmiş kelimelerde bulunur.
Вагон = Vagon
Bu ses Türkçe'de bulunmaz. Türkçedeki "G" sesinden yumuşak, "Ğ" sesinden sert, hırıltılı bir "G" sesidir. Arapçadaki GAYIN harfinin yumuşak haline benzer.
Гыныплъ = Pancar
Чъыгай = Meşe
Bu harf "Г" harfinin aksine, Türkçe'deki "G" sesinin yuvarlak halidir. Türkçedeki "GU" sesine benzer. Ses telaffuz edilir iken dudaklar yuvarlak bir pozisyondadır.
Гу = Kalp, Yürek
Гуащэ = Prenses
Нэгу = Yüz
Bu ses Türkçe'de bulunmaz. Sert ve hırıltılı bir "Ğ" harfidir. Arapçadaki GAYIN harfinin sert haline benzer.
Гъэщы = Süt Ürünleri
Гъэмаф(э) = Yaz
Гъундж(э)= Ayna
Щэджагъу(э)= Öğle
Bu harf Türkçe'deki "D" harfine benzemekle beraber aynı ses değildir. Türkçeden farklı olarak Çerkesçede bu ses üst dişlerden çıkartılır. "D" harfi gibi telaffuz edilmesinde bir sakınca yoktur.
Дэшхо = Ceviz
ДакIо =Terzi
Türkçe'deki "C" harfine benzer telaffuz edilir.
Джае = Yayın Balığı
Джанэ = Gömlek, Elbise
Türkçede ki "D" ve "Z" seslerinin birleşimine benzer şekilde telaffuz edilir.
Дзыо = Çuval
Бадзэ = Sinek
Хьандзу = Yığın
Türkçedeki "YE" sesi gibi telaffuz edilir.
Е = Ya da, Veya
ЕджакIо =Öğrenci
Къесын = Kar yağmak
Чъыен = Uyumak
Türkçedeki "YO" sesi gibi telaffuz edilir. Bu ses Çerkesçe bir ses olmayıp sadece diğer dillerden Çerkesçeye girmiş kelimelerde bulunur.
Ёлк(э)= Yılbaşı Ağacı
Dilin ucunun damakla üst diş kökü arasına yaklaştırılması ile çıkartılan sert ve sürtünmeli bir "J" sesidir.
Жэ = Ağız
ЖэкIэпэпкъ = Çene
Dilin sırtının damakla diş kökü arasına yaklaştırılması ve dil ucununda alt dişlere konuşması ile çıkartılan sert ve sürtünmeli bir "J" sesidir.
Жъапхъэ = Tava
Тэтэжъ = Dede
"Жъ" harfinin yuvarlak halidir. Ses telaffuz edilir iken dudaklar yuvarlak bir pozisyondadır.
Жъуагъо = Yıldız
Хьалыжъу(э)= Çerkes Böreği
Yumuşak bir "J" sesidir. Türkçedeki "J" harfi gibi telaffuz edilir.
Жьыф = Yelpaze
Фыжьы = Beyaz
Bu harf Türkçedeki "Z" harfine benzer şekilde telaffuz edilir. Üst dişlerden çıkartılan bir "Z" sesidir.
Зы = Bir
Зае = Kızılcık
"YI(Yİ)" sesini karşılayan bir harftir.
И = Sekiz
Илъэс = Yıl
Шъищ(ы) = Üçyüz
ШIои = Kirli
Türkçedeki "Y" harfi gibi telaffuz edilir. Kendisinden sonra herhangi bir ünlü harf gelmez.
Шъэжъый(э)= Bıçak
Аргъой = Sivrisinek
Türkçedeki "K" harfi gibi telaffuz edilir. Çerkesçe kelimelerde bulunmaz. Diğer dillerden gelme kelimelerde bulunur.
Ручк(э)= Dolma Kalem
Ёлк(э)= Yılbaşı Ağacı
"К" harfinin yuvarlak halidir ve "К" harfinin aksine bu ses Çerkesçede kullanılır. Ses telaffuz edilir iken dudaklar yuvarlak bir pozisyondadır.
Кушъэ = Beşik
Мэфэку = Perşembe
Geriden gelen sert bir "K" harfidir.
Къамэ = Kama
Къэбы = Kabak
"Къ" harfinin yuvarlak halidir. Ses telaffuz edilir iken dudaklar yuvarlak bir pozisyondadır.
Къужъы = Armut
къуае = Peynir
Хыкъу = Yunus
- Eğer önüne "Э", "Ы", "А", "И" sesli harfleri gelirse "Ç" sesinin kesik hali olarak okunur.
КIакIо = Yamçı
КIэ = Yeni
- Eğer önüne "У", "О" harfleri gelirse nadir olarak kullanılan "К" sesinin kesik hali olarak okunur.
КIакIо = Yamçı
Bu harf "КI" harfinin aksine tek sese sahiptir. Türkçedeki "K" harfinin yuvarlak hali gibi okunur.
КIуачIэ = Güç, Kuvvet
ТхьакIумэ = Kulak
ЦуцIыкIу = Uğur Böceği
Türkçedeki "L" sesi gibidir. Farklı olarak Çerkesçede bu ses üst diş köklerinden çıkartılır. Daha yumuşaktır.
Лы =Et
Лэнды = Turna Balığı
"Л" sesinin peltek ve sert halidir. Önünde "T" varmışçasına okunan bir "L" sesine de benzetilebilir. Danslarımızdan tleperuj'un söylenişindeki ilk sestir.
Лъэпэд = Çorap
Лъакъо = Ayak
"Лъ" sesini çıkartırken gırtlaktan keserek okunan kesik halidir.
ЛIы = Adam
ЛIыжъы = Yaşlı adam
Türkçedeki "M" harfi gibi telaffuz edilir.
МыIэрыс(э)= Elma
Мазэ = Ay
Türkçedeki "N" harfi gibi telaffuz edilir.
Наш(э)= Kavun
Нэ = Göz
Türkçedeki "O" sesi gibi telaffuz edilir. Ancak kelimedeki yerine göre farklı okunur.
- Kelime başında ve yalnız iken "VO" gibi okunur.
О = Sen
Отыч = Nacak, Balta
- Kelime içinde sessiz harflerden son "О" olarak okunur.
КIон = Gitmek
Ешъон = İçmek
- Kelime içinde ünlü harften sonra "VO" gibi okunur.
Дзыо = Çuval
Türkçedeki "P" harfi gibi telaffuz edilir.
Пылы = Fil
Пэ = Burun
"П" harfinin sesi telaffuz ederken gırtlaktan keserek okunan keskin halidir.
ПIырыпI = Güvey Feneri Bitkisi
ТхылъыпIэ = Kağıt
"ПI" harfinin yuvarlak halidir. Ses telaffuz edilir iken dudaklar yuvarlak bir pozisyondadır.
ПIуаблэ = Hasır
Türkçedeki "R" harfi gibi telaffuz edilir.
Ручк(э)= Dolma Kalem
ОрэдыIу(э)= Şarkıcı
Bu harf Türkçedeki "S" harfi gibidir. Farklı olarak Çerkesçede bu ses üst dişlerden çıkartılır.
Сыхьат = Saat
Нысэ = Gelin
Türkçedeki "T" harfi gibi telaffuz edilir.
Тыгъэ = Güneş
Ты = Baba
"Т" harfinin sesi çıkartırken gırtlaktan keserek okunan kesin halidir.
ТIы = Koç
ШхъуантIэ = Mavi
"ТI" harfinin yuvarlak halidir. Ses telaffuz edilir iken dudaklar yuvarlak bir pozisyondadır.
ТIу = İki
ШъитIу = İkiyüz
Türkçede olmayan yuvarlak bir "V" harfidir. Telaffuzu "VU" sesine benzer. Bu harf kelimedeki durumuna göre farklılık göstermese de bazı kuralları vardır.
- Kelime başında yanında "I" sesi varmış gibi telaffuz edilir.
Уты = Ütü
- Kelime içinde ünsüz harflerden sonra yanında "I" sesi varmış gibi telaffuz edilir.
Гъундж(э)= Ayna
- Kelime içinde yuvarlak olmayan ünlü harflerden sonra önünde "I" sesi varmış gibi telaffuz edilir.
СурэтышI(э)= Ressam
- Kelime içinde ünlü harften sonra yuvarlak bir "V" sesi gibi okunur.
Чэтыу = Kedi
Türkçedeki "F" harfi gibi telaffuz edilir.
Фыгу = Darı
Мафэ = Gün
Türkçede olmayan önünde "K" varmış gibi okunan hafif sert bir "H" harfidir. Xabze kelimemizin ilk sesi buna örnektir.
Хыкъу = Yunus
Бзыухэр = Kuşlar
Türkçede olmayan sert ve hırıltılı bir "H" harfidir.
Хъэрен = Salıncak
Махълэ = Damat
"Хъ" harfinin yuvarlak halidir. Ses telaffuz edilir iken dudaklar yuvarlak bir pozisyondadır.
Хъурмэ = Hurma
Пхъу = Kız evlat
Türkçedeki "H" harfine benzeyen fakat hırıltılı ve derinden okunan hafif bir "H" harfidir.
Хьэ = Köpek
Пщэрыхьан = Yemek Pişirmek
Önünde "T" olan sert bir "S" harfi gibidir. "TS" diye telaffuz edilebilir.
Цызэ = Sansar
Цэ = Diş
Önünde "T" varmış gibi okunan üflemeli "Ç" ve "Ş" arası bir sestir. Dilin ucu sanki "T" sesi çıkartılacakmış gibi üst diş etlerine konulup, "ШЪУ" sesi çıkartılarak elde edilir.
Цумпэ = Çilek
"Ц" harfinin sesi çıkartırken gırtlaktan keserek okunan kesik halidir.
ЦIыфы = İnsan
ШIуцIэ = Siyah
Türkçedeki "Ç" harfi gibi okunur.
Чэты = Tavuk
Чэтыу = Kedi
Türkçedeki "Ç" sesinin sert halidir.
Чъыгы = Ağaç
Чъэн = Koşmak
Bu harf "Ч" harfinin değil, "ЧЪ" harfinin sesi çıkartırken gırtlaktan keserek okunan halidir.
ЧIыбжь(э)= Yaban Arısı
Dilin ucunun damakla diş kökü arasına yaklaştırılması ile çıkartılan sert ve sürtünmeli bir "Ş" sesidir.
Шы = At
Атэш = Amca
Dilin sırtının damakla diş kökü arasına yaklaştırılması ve dil ucununda alt dişlere konulması ile çıkartılan sert ve sürtünmeli bir "Ş" sesidir.
Шъынэ = Kuzu
Шъэжъый(э)= Bıçak
"Шъ" harfinin yuvarlak halidir. Ses telaffuz edilir iken dudaklar yuvarlak bir pozisyondadır. Dilin ucunu alt diş etlerinin dibine koyup, dilin boynunu yuvarlak yapıp (dili kıvırarak ıslık çalma gibi) üflenerek elde edilen bir sestir. Dilin sırtı ise damağa yakındır.
Шъуае = Keme
Ешъон = İçmek
Bu harf "Ш" harfinin değil, "Шъ" harfinin sesi çıkartırken gırtlaktan keserek okunan halidir.
ШIыхьаф =İmece
ШIэныгъэлэжь(э)= Bilim İnsanı
"ШI" harfinin yuvarlak halidir. Ses telaffuz edilir iken dudaklar yuvarlak bir pozisyondadır.
ШIуанэ = Çapa
Yumuşak bir "Ş" sesidir. Türkçedeki "Ş" gibi telaffuz edilir.
Щыды = Eşek
Щэ = Süt
Türkçedeki "I" ve "İ" arası uzatılarak okunan bir sestir.
ЫцIэр = (onun) adı
Ны = Anne
Türkçedeki "E" ve "A" arası okunan bir sestir.
Нэнэжъ = Nine, büyükanne
Пэ = Burun
Türkçedeki "YU" gibi telaffuz edilir. Bu ses Çerkesçe bir ses olmayıp sadece diğer dillerden Çerkesçeye girmiş kelimelerde bulunur.
Юныс = Yunus (isim)
Türkçedeki "YA" gibi telaffuz edilir. Çerkesçede sık kullanılır.
Яжьэ =Kül
Сянэ = (benim) annem
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder